Zaman rölelerinin genel görevi; kumanda devresindeki güç kondaktörlerinin kontrolünü sağlamak ve kumanda etmektir.
Zaman rölesi devrelerde belirli bir zaman aralığında ya da belirlenen bu sürenin sona ermesiyle çalıştırılan devre elamanlarıdır. Bu röleler aynı zamanda belirlenen sürenin sona ermesiyle mekanizmaları devreden çıkaran otomatik elemanlardır.
Zaman röleleri bobinden enerji kesildiğinde ya da bobine enerji verilmesinin ardından belirli bir süre sonra kontakları durum değiştiren röle çeşididir. Bu röleler, kumanda devresinde bulunan kontaktörlerin kontrolünü sağlar ve kumanda eder.
Zaman rölesi çalışma prensibi açısından çeşitlerine bağlı olarak farklılık gösterir. Çekmede gecikmeli modeller; zaman sayımı bobine gerilim uygular uygulamaz başlar. Belirlenen sürenin tamamlanmasının ardından röle kontağın konumunu değiştirir.
Zaman rölesi bobinine enerji verilmesiyle ya da enerjinin kesilmesiyle birlikte bir süre sonra kontakların konumunu değiştirir. Bir makine, devre ya da sistemi ayarlanan süreler çerçevesinde devreye alır ya da devreden çıkarır. Bu zaman rölelerinde genel olarak güç devrelerinin panellerinde faydalanılır. Kontakların değişim zamanına bağlı olarak farklı röle çeşitleri vardır. Çalışma prensibi açısından değerlendirildiğinde bazı röle seçenekleri ani konum değiştirebilirken bazıları ise gecikme ile kontak konumunu değiştirmektedir.
Çalışma prensibine bağlı olarak zaman röleleri çekmede gecikmeli ve düşmede gecikmeli olarak iki farklı kategoride ele alınmaktadır. Çekmede gecikmeli olan çeşitler düz zaman rölesi olarak bilinirken, düşmede gecikmeli modeller ise ters zaman rölesi olarak adlandırılmaktadır.
Bu iki röle çeşidinin yanı sıra çalışma prensiplerine bağlı olarak farklı bazı modeller de vardır. Bırakmada gecikmeli, çekmede ve bırakmalı gecikmeli bunlardan bazılarıdır. Yine yıldız üçgen zaman röleleri ve flaşör tip zaman röleleri de çalışma prensibiyle farklılaşmaktadır.
Zaman rölelerini çalışma prensibi açısından değerlendirdiğinizde, çekmede gecikmeli modeller zaman sayımı bobine gerilim uyguladığı andan itibaren çalışmaya başlar ve belirlenen sürenin tamamlanmasıyla röle kontağın konumunu değiştirir. Bu işlemin sonunda açık kontak kapanır, kapalı olan kontak ise açılır. Gerilimin kesilmesiyle birlikte röle kontağın normal konumuna dönmesi sağlanmış olur.
Düşmede gecikmeli modellerde bobine gerilim uygulanmasıyla birlikte kontağın konumu ani biçimde değişir ve enerji kesilmediği sürece bu konum korunur. Sistemin enerjisi kesildiği anda ise zaman sayımı başlar ve belirlenen bir süre sonra kontaklar normal konumuna döndürülür.
Zaman röleleri, kullanım alanlarına ve çalışma biçimlerine göre birçok farklı seçeneğe sahiptir. Bir zaman rölesi, yalnızca bir fonksiyona sahip olabildiği gibi, birden fazla fonksiyona da sahip olabilir. Birden fazla fonksiyona sahip olan röleler; çok fonksiyonlu zaman röleleri olarak adlandırılmaktadır.
Rölenin çeşidini belirleyen fonksiyonlar ise; çekmede gecikmeli, düşmede gecikmeli, bırakmada gecikmeli, yıldız-üçgen, flaşör ve asimetrik flaşördür.
Çekmede gecikme fonksiyonunda, röleye enerji uygulandığı anda süre saymaya başlar ve ayarlanan T zamanının bitiminde röle çekilir ve röle LED’i yanar.
Bobine verilen enerjiyle başlanarak, belirlenen sürenin bitiminde kontakların yer değiştirilmesini sağlamak için kullanılan fonksiyondur.
Bobine verilen enerjinin kesildiği andan itibaren başlanarak, ayarlanan süre sonunda kontakları konum değiştirmeye yarayan fonksiyondur. Bu fonksiyona sahip olan röleler, bobine enerji verilir verilmez rölenin kontakları ani olarak yer değiştirir.
Bu fonksiyonda ise bobine enerji verildiğinde röle çekmekte ve belirlenen bir süre zarfında t zamanı saymaktadır. Bu t zamanı bittiği anda röle bırakıp ilk yerine döner.
Yıldız üçgen zaman rölesi büyük bir güce sahip olan motorlarda yol verme devrelerinde kullanılmaktadır. Bu röleler bobine verilen enerjiyle birlikte yıldız bağlantıyı sağlar.
Belirlenen süre bittiği anda kontakların tamamını yer değiştirir. Büyük güce sahip olan motor yıldız bağlantıdan üçgen bağlantıya geçer. Bu geçiş anlarında kısa devre ihtimali artmaktadır. Bunu önlemek amacıyla 0,1 saniye boyunca motora enerji verilmemesi gerekir.
Flaşör fonksiyonuna sahip olan zaman röleleri, bobine verilen enerjiyle başlar ve belirlenen süre boyunca yerini korur. Bu sürenin bitiminde ise ilk yerine döner. Flaşör rölelerde enerji bulunduğu sürece bu döngü devam eder.
Bu fonksiyon sayesinde iki farklı zaman ayarlama olanağına sahip olan ve bobine enerji verildiğinde kontakları yer değiştiren röle çeşididir. Asimetrik flaşör fonksiyonunu sahip olan röleler, belirlenen süre boyunca konumu korur. Belirlenen süre bittiğinde ise normal çalışma konumuna döner. Bu esnada ikinci belirlenen sürenin başlayıp bitmesiyle birlikte kontaklar yeniden yer değiştirir. Enerji kesilmediği sürece bu döngü sürekli olarak devam etmektedir.
Zaman rölesi, istenilen süreye göre programlanabilmektedir. Bu sebeple birçok farklı kullanım alanına sahiptir. Buna karşın ismi çok bilinmediği için günlük yaşamda kullanılan mekanizmaların içinde bulunduğundan birçok insanın haberi yoktur.
Zaman röleleri, sağladığı işlevsel kolaylıklar nedeniyle sulama kontrolü işlemlerinde yaygın biçimde kullanılırlar. Tarımsal ve bahçe sulama sistemlerini günde bir ya da birkaç kez çalıştıran su pompalarının programla özelliği sayesinde sağlanabiliyor olmasında zaman rölelerin payı büyüktür. Bu durum özellikle tarımın yoğun olarak yapıldığı yerlerde önemli avantajlar sağlar.
Bunun yanı sıra aydınlatma kontrollerinin sağlanmasında da zaman röleleri önemli bir görev üstlenir. Park, bahçe ya da sokak gibi açık kullanım alanlarının yanı sıra okul, hastane, cami gibi kapalı kullanım alanlarında gün içinde belirli saatlerde açılıp kapanan aydınlatma sistemlerine ihtiyaç vardır. Zaman röleleri sayesinde istenen süre programlanabilmektedir. Hatta bu programlamanın günlere göre farklı şekilde tekrarlanması dahi sağlanabilmektedir. Bunun için istenen günlerde farklı programların yapılması yeterli olacaktır.
Zaman rölesinin bir diğer önemli ve yaygın kullanım alanı ise okullardır. Okullarda zillerin belirli periyotlarla açılmasını ve kapanmasını sağlayan programlama da zaman röleleri sayesinde yapılabilmektedir.
Zaman röleleri aynı zamanda ısıtma ve soğutma sistemlerinde yaygın olarak kullanılmakta ve günlük yaşama büyük kolaylıklar getirmektedir. Yerleşim alanları ya da endüstriyel alanlarda ısıtma ve soğutma sistemlerinin periyodik olarak çalışmasını gerektiren durumlar vardır. Bu durumlarda zaman röleleri devreye girerek gereken sistematiğin programlanabilmesini sağlamaktadır.
Zaman rölesi seçerken dikkat etmeniz gereken bazı faktörler vardır. Bu faktörlerin başında rölenin ihtiyaçlarınızı yönelik olarak seçilmesi gelir. Zaman röleleri tek bir fonksiyona sahip olabileceği gibi çoklu fonksiyona da sahip olabilir.
Bir diğer önemli faktör ise kumanda devresinde kullanılan beslenme gerilimine uygun biçimde bir zaman rölesi seçmek gerekir. Rölenin modeline bağlı olarak besleme aralıkları da değişkenlik gösterecektir.
Zaman rölesinin kumanda devresine ihtiyaç duyduğu kontakların sayısı da ürün seçimini etkileyen faktörlerden biridir. Zaman rölesi seçerken boyutlar da kullanım alanına bağlı şekilde önemli olmaktadır. Genel olarak küçük panolarda kullanılan bu zaman röleleri DIN1 ya da en fazla DIN2 boyutlarında olması talep edilir. Zaman ayar timpotlarının anlaşılır ve açık olması da seçim yaparken dikkat etmesiniz gereken bir diğer faktördür. Daha kullanım kullanıma sahip ekranlı röleler de mevcuttur.
Tüm bu özelliklerin yanı sıra rölenin üzerinde bildirim amaçlı olarak LED bulunması da kullanıcıyı bilgilendirmek açısından önemlidir.